karyotype

آزمایش karyotype :
◀︎این آزمایش در بخش سیتوژنتیک آزمایشگاه فجر انجام میپذیرد.

کاریوتایپ فرایندی است که در طی آن از کروموزوم های سلولهای در حال انجام میتوز عکس گرفته می شود سپس این تصویر بزرگنمایی می شود و تک تک کروموزوم ها از آن برش داده شده و در یک صفحه دیگر بر اساس اندازه مرتب می شوند و جفت های کروموزومی از بزرگترین به کوچکترین شماره گذاری می شود.

این تکنیک می تواند برای ارزیابی نرمال بودن کروموزوم های فرد بکار رود و همچنین بیماری های ژنتیکی مختلف از قبیل سندرم داون و کلاین فلتر و … بررسی می شوند.

ناهنجاری های کروموزومی شامل ناهنجاری های ساختاری و عددی می باشند. سلول های انسانی حاوی ۴۶ کروموزوم می باشند که ۲۲ جفت از آن ها کروموزوم اتوزومی و دو کروموزوم جنسی می باشند. کروموزوم ها تنها در فاز متافازاز تقسیم میتوز قابل مشاهده می شوند. در سلول های طبیعی هرکروموزوم از لحاظ اندازه و شکل منحصربفرد است با ابداع روش نواربندی کروموزوم تفکیک کروموزوم ها از روی الگوی نواربندی و مطالعه آنها آسان تر شد سپس کروموزم ها بر اساس اندازه شماره گذاری و از بزرگترین به کوچکترین مرتب شدند. این چیدمان به دانشمندان کمک می کند تغییرات کروموزومی که ممکن است باعث بیماری ژنتیکی شود سریع تر شناسایی شود. امروزه شناسایی کروموزوم ها با روش نواربندی آسانتر شده است یکی از این روش ها روش نواربندی گیمسا (G-banding) می باشد.

آزمایش کاریوتیپ برای زنان باردار بالای ۳۵ سال، خانواده‌هایی که صاحب فرزند مبتلا به یک ناهنجاری کروموزمی هستند، افراد با سابقه نازایی، مرده زایی و یا سقط‌های مکرر، کسانی که فرزند یا فردی از اعضای خانواده آن ها نارسایی لوله عصبی داشته باشد، زنان بارداری که نتایج سونوگرافی جنین آنها غیر طبیعی است، زنان بارداری که بر اساس نتایج آزمایشات غربالگری احتمال بیشتری برای داشتن فرزند ناهنجار دارند و همچنین در صورت ابهام جنسی و یا وجود اندام‌های تناسلی غیر طبیعی و… توصیه می شود.

این ژن­‌ها بر روی اندامک­‌هایی به نام کروموزوم سازمان‌دهی شده‌­اند که تعدادشان در انسان ۲۳ جفت است ۲۲ جفت کروموزوم غیر­جنسی از شماره ۱ تا ۲۲ و دو کروموزوم جنسی X و Y.

هر فرد از هر ژن و کروموزوم یک جفت دارد که یکی را از پدر و یکی را از مادر دریافت کرده است. بنابراین همه انسان­ها دارای ۲۲ جفت کروموزوم غیر جنسی و یک جفت کروموزوم جنسی هستند یعنی مجموعاً دارای ۴۶ کروموزوم می‌باشند. در افراد مذکر، کروموزوم­‌های جنسی شامل یک کروموزوم X و یک کروموزوم Y است و در افراد مونث دو کروموزوم جنسی شامل دو کروموزومX می­‌باشد. بنابراین وضعیت xx 46 معرف جنسیت مونث و وضعیت xy 46 معرف جنسیت مذکر است.

تعداد و شکل کروموزوم­‌ها (که اصطلاحاً کاریوتایپ نامیده می­‌شود) در هر گونه‌­ای از موجودات زنده مخصوص به خود می­‌باشد.

امروزه بررسی تعداد و شکل کروموزوم‌­ها (کاریوتایپ) از روش­‌های تشخیصی مهم در پزشکی است. اختلال‌های کروموزومی از علل اصلی ناباروری و نقایص مادرزادی هنگام تولد است. بنابراین انجام کاریوتایپ (کاریوتایپینگ) در بررسی علل ناباروری دارای جایگاه ویژه‌­ای می­‌باشد.

کاریوتایپ انسان به‌طور طبیعی برای خانم­‌ها (xx 46) و برای آقایان (xy 46) می­‌باشد. برخی کاریوتایپ های غیر طبیعی شایع در انسان شامل x 45 (سندرم ترنر)، xxy 47 (سندرم کلاین فیلتر)، xxx 47، xyy 47 می‌باشند.

به­‌طور‌کلی در زمانی‌که سلول­‌ها در حال فعالیت‌‌های عادی خود هستند (مرحله اینترفاز) کروموزوم­‌ها در سلول قابل مشاهده نمی‌باشند.

مناسب­ترین زمان برای مشاهده و بررسی کروموزوم‌‌ها زمانی است که سلول در حال تقسیم سلولی است. در مرحله‌­ای از تقسیم سلولی (مرحله متافاز)، کروموزوم‌ها به حداکثر تراکم خود رسیده و رنگ‌­پذیر می­‌گردند بنابراین این زمان بهترین زمان برای مطالعه کروموزوم­‌ها می­‌باشد. در مرحله متافاز تقسیم سلولی، هر کروموزوم در زیر میکروسکوپ به صورت دو کروماتید که از ناحیه سانترومر به هم وصل می‌باشند، مشاهده می‌­شوند.

کروموزوم­‌ها از محل سانترومر به دو بازوی کوتاه (p) و بلند (q) تقسیم می‌­شوند.

برای انجام کاریوتاپینگ و بررسی کروموزومی باید از سلول­‌هایی استفاده شود که قابلیت رشد و تقسیم سریعی داشته باشند. برای این منظور مناسب­‌ترین سلول­‌ها، سلول‌­های سفید خون به‌ویژه لنفوسیت­‌ها هستند.

لذا برای تهیه کشت، نمونه خون محیطی از ورید گرفته شده و جهت جلوگیری از لخته شدن، هپارینه می‌شوند. سپس با استفاده از سانتریفوژ با سرعت مناسب، سلول‌های سفید خون جدا شده و در محیط کشت مناسب که حاوی ماده تحریک­‌کننده تقسیم سلولی است به مدت ۷۲ ساعت کشت داده می‌­شوند. سپس افزودن یک ماده شیمیایی به‌نام کلشی‌سین به محیط کشت سبب توقف تقسیم سلول­ها در مرحله متافاز می­‌گردد که بهترین زمان برای مشاهده کروموزوم­‌ها است.

در این مرحله با استفاده از یک محلول هیپوتونیک، غشاء سلولی پاره شده و کروموزوم‌­ها آزاد گردیده و پس از گسترش دادن آنها بر روی لام، با استفاده از یکی از روش­‌های مختلف رنگ­‌آمیزی، رنگ ‌­شده و برای مشاهده و بررسی آماده می‌­شوند.

پس از رنگ‌­آمیزی کروموزوم­‌های هر سلول انسان به‌صورت گسترده زیر دیده خواهد شد.

متخصصان سیتوژنتیک با بررسی این گسترده می­‌تواند به اشکال‌های کروموزومی موجود پی ببرند.

سلول های خونی نسبت به سلولهای دیگر بیشترین موارد استفاده را در تشخیص سیتوژنتیکی دارا هستند.

خون محیطی معمولا در هر سنی به راحتی برای تهیه کاریوتایپ و بررسی های سیتوژنتیکی کاربرد دارد.

 معمولا خون مورد استفاده باید هپارینه باشد تا از انعقاد آن جلوگیری شود.

مقدار ۳ تا ۷ سی سی قابل قبول است.

خون اگر لیز یا لخته باشد یا به مقدار کمترازحد قابل قبول گرفته شده باشد و در مورد نمونه های ارسالی اگر زنجیره ی سرد رعایت نشده باشد نمونه از نظر بخش قابل قبول نیست و رد می شود.

در شرایطی که بیمار از داروی وارفارین استفاده کرده باشد ممکن است رشد سلول ها به خوبی صورت نگیرد.

در چه مواردی انجام کاریوتایپ خون لازم است؟

• شواهد وجود اختلالات کروموزومی (عقب ماندگی ذهنی یا جسمی)
• سقط مکرر یا مرده زایی
• ناباروری
• زوجی که قصد انجام IVF دارند
• مرد یا زن اهدا کننده تخمک یا اسپرم
• والدین جنین مبتلا به اختلال کروموزومی
• شواهد وجود حالت ناقلی اختلالات کروموزومی
• شواهد وجود موزائیسم کروموزومی در یک فرد (وجود بیش از یک رده کروموزومی)
• ابهام جنسی (جنسیت نامشخص)
• تاخیر بلوغ یا تاخیر رشد جنسی ثانویه
• قد کوتاه و آمنوره (عدم وجود خونریزی های ماهیانه) در دخترها
• الیگواسپرمی یا آزواسپرمی (کاهش تعداد یا فقدان اسپرم) در مردان
• والدین جنین سقط شده با ناهنجاری های متعدد مادرزادی یا تاخیر رشد داخل رحم
• شواهد وجود اختلال کروموزومی در خویشاوندان که کاریوتایپ فرد مبتلا در دسترس نمی باشد.