inhibin B
آزمایش inhibin B :
◀︎این آزمایش در بخش ایمونولوژی و سرولوژی آزمایشگاه فجر انجام میپذیرد.
Inhibin- B در مردان
از زمان های قدیم اندازه گیری FSH به عنوان شاخص اسپرماتوژنز بیضه ها مرسوم بوده است. علی رغم فواید بسیار، این هورمون قادر به تفکیک اسپرماتوژنز طبیعی (Normospermatogenesis) ازاسپرماتوژنز تضعیف شده (Hypospermatogenesis) نمی باشد.
از سوی دیگر FSH تحت تاثیر GnRH، تستوسترون و استرادیول قرار گرفته، تفسیر نتایج را با مشکلات بیشتری مواجه می کند. بعلاوه FSH شاخص غیر مستقیم اسپرماتوژنز بوده و قادر به شناسایی نقصان های تولید اسپرم در مراحل انتهایی اسپرماتوژنز (Late Maturation Arrest) هم نیست.
Inhibin-B هورمونی گلیکوپروتئینی شامل دو زنجیره α و β است که توسط سلولهای سرتولی بیضه ترشح میشود. به عبارت دیگر این هورمون محصول مستقیم توبولهای سمینیفر بوده و ترشح آن در مراحل پیشرفته اسپرماتوژنز تحریک می گردد. Inhibin-B سنتز FSH از هیپوتالاموس را با مکانیسم فیدبک منفی تنظیم می کند.
ذکر این نکته مهم است که سطوح سرمی Inhibin-B قوی ترین ارتباط را با حجم بیضه و خصوصیات سلول اسپرم اعم از تعداد و مورفولوژی نشان میدهد. بنابراین بهترین مارکر جهت ارزیابی اسپرماتوژنز محسوب می شود.
دقت تشخیصی FSH یک ضعف بزرگ دارد و آن اینکه توقف اسپرماتوژنز در مراحل پایانی آن تغییری در ترشح FSH ایجاد نمی کند. بعلاوه FSH در بیماران با سندرم سلول های سرتولی تنها (sertolli cell only syndrome) و یا هیپواسپرماتوژنز ممکن است طبیعی باشد.
S.Grunewald و همکارانش در مرکز آموزشی آکادمی آندرولوژی اروپا، مطالعه ای روی ۲۴۴۸ مرد مراجعه کننده به کلینیک باروری جهت ارزیابی ارتباط Inhibin-B با سن و کیفیت نمونه مایع منی در مقایسه با FSH انجام دادند. این افراد میانگین سنی ۲۰ تا ۴۰ سال داشتند. در مردان نا بارور Inhibin-B واندکس IFR (Inh-B/FSH Ratio) یک نمودار U شکل معکوس وابسته به سن را نشان داد یعنی در سنین نزدیک به ۲۰ و ۴۰ کمترین و در بین این سنین بیشترین مقادیر این دو پارامتر مشاهده گردید. در حالی که در مورد FSH نمودار مستقیم U شکل به دست آمد که حاکی از بیشترین مقادیر FSH درسنین ۲۰ و ۴۰ و کمترین مقادیر آن در بین این دو سن بود.
میانگین Inhibin-B مطالعه شده ۱۳۰.۵ ng/ml (۵۴-247ng/ml) و میانگین IFR، %۳۸.۳) ۱۲.۵-۱۰۴) بود که با عنایت به حجم مطالعه می توان این مقادیر را به عنوان دامنه مرجع بکار برد. بررسی ارتباط بین تعداد کل اسپرم (TSC) و تعداد اسپرمهای با مرفولوژی نرمال (TSN) و رابطه شان با هورمون هایInhibin-B ، FSH و اندکس IFR به وضوح نشان داد که اندکس IFR بیشترین همبستگی را با شمارش و مرفولوژی اسپرم دارد. به عبارت دیگر محاسبه این اندکس می تواند تصویری از کیفیت کلی اسپرم در ذهن ما ایجاد نماید. تحرک اسپرم نیز بیشترین ارتباط را با Inhibin-B نشان داد. به علاوه در رنگ آمیزی سلولهای اسپرم به روش آنیلین بلو (روشی که جهت ارزیابی سلامت DNA اسپرم کاربرد دارد) اسپرمهای با DNA سالم (آنیلین بلو منفی) ارتباطی با FSH نشان ندادند در حالی که بوضوح با Inhibin-B در ارتباط بودند. این یافته حاکی از آن است که اندازه گیری Inhibin-B می تواند شاخصی غیر مستقیم جهت تخمین وضعیت DNA اسپرم نیز باشد.
اهمیت دیگر Inhibin-B ارزیابی بیماران مبتلا به واریکوسل است که در این بیماران سطوح Inhibin-B بطور قابل ملاحظه ای کاهش نشان می دهد اما FSH هیچ تغییر قابل توجهی ندارد.
نتیجه گیری
v سطح Inhibin-B درمردان نابارور صرفنظر از علت آن، کاهش می یابد اما درخصوص افزایش FSH وضعیت همیشه اینگونه نیست.
v نسبتInhibin-B / FSH یا اندکس IFR مارکری قوی در ارزیابی ناباروری مردان است، این اندکس قویترین ارتباط را با شمارش کل اسپرم مایع منی وکیفیت مرفولوژیک آن نشان میدهد.
v در بیماران مبتلا به واریکوسل سطح Inhibin-B بطور قابل ملاحظه ای کاهش دارد اما FSH هیچ تغییر قابل توجهی ندارد.
v Inhibin-B و اندکس IFR به عنوان شاخص های پیش بینی کننده می توانند نیاز به بیوپسی تهاجمی بیضه را کاهش دهند. استفاده هدفمند از این دو شاخص می تواند نگاه واقع بینانه ای برای زوج تحت بررسی و هم پزشک معالج ایجاد کند و از انجام یک فرایند ناموفق در استخراج اسپرم از بیضه که پیامدهای جدی روحی روانی و اقتصادی دارد ، جلوگیری نماید.
inhibin-B در زنان
به طور سنتی اندازه گیری FSH روزسوم رایج ترین تست آزمایشگاهی جهت ارزیابی ذخیره تخمدانی است. اما نتایج FSH حتما باید همراه با استرادیول تفسیرشود. اگر مقادیر استرادیول بالاتراز ۶۰-80pg/ml باشد نتیجه FSH کاذب خواهد بود چرا که استرادیول افزایش یافته ترشح FSH را سرکوب میکند.
AMH علی رغم فواید ارزشمندش در ارزیابی ذخیره تخمدانی دو ضعف بزرگ دارد: در بیماران مبتلا به PCOS نتایج بطور کاذب بالاتر و در بیماران چاق بطور کاذب پایینتر است. در حالیکه عدم تخمک گذاری در هردو گروه این بیماران یافته شایعی است. شمارش سونوگرافیک فولیکولهای آنترال(AFC) ارتباط خوبی با مقادیر سرمی AMH نشان میدهد اما تکنیکی گران و تهاجمی محسوب می شود. همچنین نتایج آن بسته به مهارت اپراتور متفاوت است.
همانطور که اشاره شد Inhibin-B یک هورمون گلیکوپروتئینی شامل دو زنجیره α و β بوده که همانند FSH و استرادیول توسط حلقه فیدبکی هیپوتالاموس- هیپوفیز- تخمدان تنظیم می شود. Inhibin-B سنتز FSH از هیپوتالاموس را با مکانیسم فیدبک منفی تنظیم می کند.
Inhibin-B مستقیما توسط فولیکولهای پره آنترال ترشح شده و می تواند یک مارکر درون ریز مفید برای بررسی ذخیره فولیکولهای آنترال (Antral Follicle Pool) در اوایل فاز فولیکولی باشد. همزمان با کاهش ذخیره فولیکولی سطوحInhibin-B کاهش و FSH افزایش یافته و کنترل فیدبکی Inhibin-B برروی FSH از دست میرود.
سطوح Inhibin-B در خلال سیکل قاعدگی تغییر میکند. بطوریکه در ابتدای فاز فولیکولار افزایش یافته و در حدود روزهای پنجم و ششم دوره دارای بیشترین مقدار است و سپس بتدریج در انتهای فاز فولیکولار کاهش یافته ودر فاز لوتئال تقریبا غیرقابل اندازه گیری میشود.
بنابر این جهت بررسی ذخیره تخمدانی، سطح Inhibin-B باید در ابتدای فاز فولیکولار یعنی روزهای پنجم و ششم اندازه گیری شود. گفتنی است که مقادیر Inhibin-A با تعداد فولیکولهای بالغ در انتهای فاز فولیکولار مرتبط بوده و نمی تواند به عنوان یک فاکتور پیش بینی کننده ذخیره تخمدانی مد نظر باشد.
joana penarrubia و همکارانش نشان دادندکه Inhibin-B روز پنجم ارزش پیش بینی کننده قوی تری نسبت به استرادیول روز پنجم دارد. بعلاوه دریافتند که Inhibin-B روز پنجم بر خلاف استرادیول ارتباط مستقیم با ذخیره تخمدانی، تعداد اووسیت و تشکیل جنین دارد. از این رو Inhibin-B سرمی شاخصی قوی تر و حساستر جهت بررسی کاهش عملکرد تخمدانی نسبت به استرادیول است. همچنین اندازه گیری این هورمون می تواند ما را قادر به بررسی دقیق تر پاسخ تخمدان به درمان با گنادوتروپین در روند استفاده از تکنیکهای کمک به باروری (ART) سازد.
نتایج حاصل از بررسی مقادیر Inhibin-B و FSH در دوره قبل از یائسگی (Peri-menopause) نشان می دهد که فقدان Inhibin-B قابل اندازه گیری در پنج سال قبل از آخرین سیکل قاعدگی (FMP) منعکس کننده کاهش حساسیت ذخیره فولیکولی نسبت به FSH می باشد. در واقع از آنجا که ترشح Inhibin-B در پاسخ سلولهای گرنولوزا به FSHافزایش می یابد لذا با کاهش تعداد سلول های گرانولوزا سطح Inhibin-B نیز کاهش یافته و موجب عدم سرکوب FSH می شود. سطوح AMH وInhibin-B ، چهار تا پنج سال قبل از آخرین سیکل قاعدگی به ترتیب به مقادیر ۰.۰۵ ng/mL و 10pg/mL نزول میکنند.
Shanthi Muttukrishna و همکارانش، ۵۲ بیمار با چرخه IVF کامل شده بین سنین ۲۷-۴۵ و ۱۷ بیمار با چرخهIVF کنسل شده بین سنین ۳۱-۴۸ که تفاوت قابل توجه سنی نداشتند را مطالعه کردند. میانگین سطوح FSH 10.69 ( 2.6–۴۱.۳) در بیماران دارای IVF کنسل شده، به طور چشمگیری در مقایسه با بیماران دارای IVF کامل ۷.۸۹ ( ۲.۳–۱۶.۷) بالاتر بود. میانگین سطوح Inhibin-B در گروه کنسل شده ۷۰ (۱۰–۱۷۲) به طور قابل ملاحظه ای در مقایسه با گروه دارای IVF کامل ۱۲۶.۹ (۱۰–۲۶۲) پایین تر بود. اطلاعات آماری با استفاده از حساسیت و اختصاصیت، منتج به دست یابی cutoff های زیر برای پیش بینی IVF موفق گردید: FSH=8 IU/L , AMH=0.1 ng/ml , Inhibin-B=80 pg/ml
Joana penarrubia و همکارانش دریافتند که سطح Inhibin-B در اوایل فاز فولیکولار که درخلال تحریک تخمدانی و سرکوب هیپوفیز درروند درمان ناباروری حاصل می شود، دارای قدرت بالا تری در پیش بینی پاسخ تخمدان در IVF است. استخراج خلال مهبلی تخمک (Transvaginal Oocyte Retrieval) در ۸۶% بیمارانی که دارای غلظت Inhibin-B ≥۱۴۱ pg/ml در روز پنجم سیکل خود بودند با موفقیت انجام شد در حالی که در افراد باInhibin-B<141 pg/ml این مقدار فقط ۷% بود. چنین توانایی در پیش بینی زودهنگام “پاسخ تخمدانی” می تواند در تشخیص سیکل های زود کنسل شونده و پیرو آن پرهیز از هزینه های مادی، معنوی ودرمانی بیشتر، یاری رسان باشد.
مطالعات انجام شده حاکی از آن است که یک هورمون به تنهایی نمی تواند به عنوان یک مارکر حساس و قوی برای ذخیره تخمدانی مورد استفاده قرار گیرد و در بسیاری از موارد نیاز به اندازه گیری بیش از یک مارکر وجود دارد. در این میان Inhibin-B نیز به عنوان یکی از شاخص ها با عنایت به فواید و معایبش می تواند مد نظر باشد.
نتیجه گیری
v Inhibin-B و AMH مستقیما توسط فولیکولهای تخمدان تولید می شوند. بنا بر این میتوانند مارکرهای مستقیم و حساس برای ذخیره تخمدانی باشند .
v در زنان دارای فولیکولهایی که پاسخ ضعیف به تحریک FSHدارند، Inhibin-B روز پنجم قاعدگی مارکر بهتری برای پاسخ تخمدان به IVF نسبت به FSH می باشد.
v کاهش سطوح Inhibin-B در ابتدای فاز فولیکولار می تواند شاخصی از ورود فرد به دوره قبل از یائسگی (Peri-menopause ) باشد که به همراه افزایش FSH و کاهش توان زنده زایی (Fecundity) در تشخیص Gametogenic Ovarian Failure در زنانی جوان تر از ۳۵ سال که دارای سیکل قاعدگی و سطوح هورمونهای درون ریز طبیعی هستند، کاربرد دارد.
